VẺ ĐẸP NHÂN VẬT PÊNÊLÔP TRONG ĐOẠN TRÍCH UYLITXƠ TRỞ VỀ _SỬ THI HI LẠP
Sức mạnh và trí tuệ, tình yêu và lòng chung thuỷ - những yếu tố sóng đôi hoàn hảo ấy đã làm nên bộ sử thi Ôđixê hoành tráng và hào hùng, mang tiếng nói riêng của miền đất Hilap trong những buổi đầu và cả sau này cũng thế. Trong đó hình tượng người phụ nữ Hi Lap toả sáng qua vẻ đẹp của nàng Penelop trong đoạn trích “Uylitxơ trở về".
Giả dạng là người hành khất, Uylitxơ đã vào được trong ngôi nhà của mình, được Penelop cho phép ở lại để kể cho nàng nghe câu chuyện về chồng nàng mà anh ta biết. Penelop tổ chức cuộc thi bắn cung chọn chồng, dựa vào đó hai cha con Uylitxơ đã tìm được cách tiêu diệt kẻ thù. Bọn cầu hôn không ai thực hiện được yêu cầu của cuộc thi. Uylitxơ, dưới bộ áo hành khất, tham dự và đã thắng với cây cung trong tay, Uylitxơ tiêu diệt những tên cầu hôn sừng sỏ, đánh đuổi chúng ra khỏi nhà và trừng phạt lũ đầy tớ phản chủ. Nhưng đó mới chỉ là thử thách sức mạnh. Trứõc khi màn đoàn viên đầy nước mắt hạnh phúc diễn ra là bài toán thử thách trí tuệ của Penelop.
Có thể nói trong đoạn trích nhân vật Penelop được định danh bằng hai từ “thận trọng”. Nàng thận trọng trong lời nói, trong cách ứng xử, thể hiện sự tài trí, thông minh. Cũng từ hai chữ "thận trọng" ấy mà ta cảm nhận được sự bình tĩnh, điềm nhiên của nàng. Đằng sau sự điềm tĩnh là tình yêu thương nồng nàn, vô bờ nàng dành cho Uylitxơ - nguời chồng của mình.
Điểm nổi bật nhất của Penelop là thái độ thận trọng trong ứng xử. Trước đó, khi nghe nhũ mẫu Ơricle lên gác báo tin chồng trở về, Penelop bỗng mừng rỡ cuống cuồng. Điều này cho thấy sự khát khao, chờ đợi, sự mong mỏi tình yêu và hạnh phúc gia đình luôn thường trực trong nàng. Nhưng trong đoạn trích, Penelop lại có một thái độ hoàn toàn khác. Nàng vô cùng thận trọng khi nghe nhũ mẫu báo tin. Hai chữ "hãy khoan" trong câu nói của nàng thể hiện sự phân vân cao độ. Nàng đã đưa ra giả thiết nếu thì, hình thức phủ nhận "không thể hoàn toàn đúng sự thật". Liên tiếp các câu bắt đầu bằng từ "vì" xuất hiện: "Vì sự láo xược bất kham và những hành động nhuốc nhơ của chúng / Vì chúng chẳng kiêng nể một ai trên cõi đời này / Vì sự bất công điên rồ của chúng". Nàng đang cố trì hoãn, cố kìm lại sự "hí hửng, reo cười" của nhũ mẫu. Pênêlốp đang nghi hoặc.
Không khó để lí giải tại sao lại có sự thay đổi đột ngột thái độ của Pênêlôp, vì nàng nghĩ rằng: cuộc đối đầu kia quá chênh lệch lực lượng, chỉ có vị thần mới đủ sức mạnh tiêu diệt 108 tên cầu hôn và luôn tự nhủ "chính chàng cũng đã chết rồi". Uylitxơ đã xa nhà hai mươi năm, thời gian quá dài, đủ để Pênêlop không thể nôn nóng, vội vàng tin ngay lời nhũ mẫu. Lí trí của người phụ nữ xa chồng hai mươi năm đã định hướng thái độ và lời nói của nàng. Nhưng trong lời nói của nàng ta vẫn nhận ra sự đối nghịch. Pênêlôp đặt ra giả thiết: "Đây là một vị thần đã giết chết bọn cầu hôn danh tiếng, một vị thần bất bình vì sự láo xược, bất kham và những hành động nhuốc nhơ của chúng". Vậy mà trong suy nghĩ của nàng dường như luôn thắp sáng một tia hy vọng Uylitxơ sẽ trở về.
Chính kiến của Pênêlôp vẫn không thay đổi khi lại có sự tác động từ nhũ mẫu - một người gắn bó với gia đình nàng. Lần này, nhũ mẫu đưa ra một dấu hiệu không sao phủ nhận được: đó là vết sẹo do răng nanh của một con lợn lòi húc Uylitxơ ngày xưa để lại. Một dấu hiệu được miêu tả rất cụ thể, rõ ràng. Đi cùng với nó là một lời thề đánh đổi bằng mạng sống của người nhũ mẫu trung thành: "Nếu già lừa dối con thì cứ đem giết già đi bằng cách nào tàn ác nhất". Sự tác động, thuyết phục đầy thiêng liêng bao gồm hai yếu tố chủ quan và khách quan đó thể hiện thái độ kính trọng của người đầy tớ trung thành với hai vợ chồng chủ nhân. Nhưng lời thề bằng cả tính mạng của người nhũ mẫu trung thành và đáng kính cũng không lay chuyển được Pênêlốp. Rõ ràng nàng vô cùng thận trọng. Nàng tiếp tục viện lí do thần linh linh thiêng và bất tử để giữ vững lập trường của mình.
Cuộc đối thoại của nàng với nhũ mẫu nhằm nhấn mạnh sự thận trọng của Pênêlôp. Vẫn chưa dừng lại ở đó, tác giả còn xây dựng thêm cuộc đối thoại của nàng với con trai – Têlêmac, cũng không nằm ngoài mục đích ấy. Ngổn ngang trong lòng nàng lúc này là những nghi vấn, ngờ vực, là sự phân vân, do dự, đầy nghi hoặc. "Nàng không biết nên đứng xa hỏi chuyện người chồng yêu quý của mình hay nên lại gần, ôm lấy đầu, cầm lấy tay người mà hôn". Nàng bối rối, lúng túng, không biết cư xử như thế nào cho phù hợp. Nàng không thể cất lời cảm ơn mà chỉ có thể lặng ngắm người chồng vô vàn yêu quý của mình từ xa.
Nhưng khi quan sát Uylitxơ hồi lâu, tâm trạng của nàng đã có sự biến đổi: lòng nàng "sửng sốt", "khi thì đăm đăm âu yếm nhìn chồng, khi lại không nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp". Đó là tâm trạng thật sự bối rối của nàng, tâm lí của nàng được diễn tả phức tạp, có sự xung đột giữa lí trí và tình cảm. Lí trí đã kiềm chế được tình cảm của nàng, đó là giây phút trí tuệ sáng suốt của nàng toả sáng. Thực chất, trong sâu thẳm tâm hồn nàng đã có ít nhiều dao động, nhưng chính ngoại hình Uylitxơ trong bộ trang phục rách mướp đã trở thành một vật cản khiến nàng càng thận trọng hơn.
Tâm trạng của Pênêlop tiếp tục có sự biến động trước sự tác động của Têlêmac – con trai của nàng và Uylitxơ. Hai từ "tàn nhẫn" và "độc ác" thốt lên từ chính người con trai vô cùng kính trọng mẹ, thực sự đã làm nàng suy nghĩ. Trong lời nói của Têlêmac còn là hình ảnh so sánh rất đưa đẩy, hình tượng và sâu sắc: "không một người đàn bà nào sắt đá đến mức chồng đi biền biệt hai mươi năm nay, trải qua bao nỗi gian lao, bây giờ mới trở về xứ sở mà lại có thể ngồi cách xa chồng đến vậy". Nhưng cách nói bất thường, đột ngột đó của con cũng không thể làm thay đổi chính kiến sắt đá của nàng. Người đọc không ngạc nhiên khi đáp lại con trai lại là sự thận trọng của Pênêlôp. Sự tỉnh táo, khôn ngoan của nàng tiếp tục được thể hiện trong lời nói của nàng với con trai nhưng thực chất là hướng đến Uylitxơ. Điều bất ngờ với mỗi người đọc chúng ta là, một cách tự nhiên, lời nói thông minh đó của nàng đã chỉ dẫn cho Uylitxơ bước vào thử thách nhận diện.
Khi nhắc đến Pênêlôp, ta không thể bỏ qua thái độ bình tĩnh của nàng. Đó là biểu hiện của vẻ đẹp kiên trinh, cũng là vẻ đẹp của lòng hiếu khách, sự lịch thiệp của nàng trong vị thế của một chủ nhà tiếp một người khách lạ - một người khách đặc biệt đã đánh đuổi được bọn cầu hôn. Nàng không thất lễ trước khách cũng không làm mất lòng kẻ ăn, người ở.
Đỉnh cao vẻ đẹp của Pênêlop nằm ở phép thử "bí mật của chiếc giường". Trước sự tác động của nhũ mẫu và con trai, Pênêlôp đã phần nào dao động, chỉ còn băn khoăn về hình hài rách mướp, thì trước một Uylitxơ đẹp như một vị thần bước ra từ phòng tắm, nàng vẫn không thừa nhận chồng mình. Đây có thể coi là chi tiết đẩy tính thận trọng lên đến đỉnh điểm, đồng thời cũng là lí do vì sao người đọc luôn luôn ấn tượng với nàng, một con người thận trọng đến tận giây phút cuối cùng.
Tất cả các tác động ngoại cảnh: từ nhũ mẫu, con trai - những người gần gũi, thân thiết nhất, đến việc chứng kiến sự thay đổi diện mạo của Uylitxơ đều không làm thay đổi chính kiến của Pênêlôp. Con người vô cùng không ngoan và thận trọng ấy muốn tự thuyết phục mình bằng cách đặt cược tình cảm vào bài toán hóc búa và thông minh nhất. Đề bài được gợi mở cũng thật khéo léo và thông minh qua lời nói của Pênêlôp với nhũ mẫu: "Ơricle! Già hãy khiêng chiếc giường chắc chắn ra khỏi gian phòng vách tường kiên cố do chính tay Uylitxơ gây nên, rồi lấy da cừu, chăn và vải đẹp trải lên giường". Chiếc giường là bí mật vợ chồng, chỉ riêng Uylitxơ và nàng biết được. Sự tài trí ở chỗ, nàng không hỏi trực tiếp Uylitxơ về nó mà lại nói một đặc điểm không đúng của chiếc giường để chàng phản ứng lại. Chỉ có người thông minh, sắc sảo mới có thể ra đề bài toán thử thách tỉnh táo và hóc búa đến thế.
Bí mật về chiếc giường cuối cùng cũng được giải đáp bằng sự thông minh và tình yêu thuỷ chung của cả hai người. Uylitxơ kể cụ thể về chiếc giường, về kỉ niệm tình nghĩa vợ chồng hai mươi năm trước của hai người. Bào toán đã có lời giải, lời giải đúng nhất từ chính Uylitxơ. Pênêlôp thông minh đã hướng Uylitxơ đến bí mật chiếc giường, đặt chàng vào bài toán chỉ có một lời giải đáp.
Sự thông minh đã nhường chỗ cho tình yêu và tình nghĩa vợ chồng thuỷ chung, son sắt – vẻ đẹp nổi bật nhất ở nàng trong cảnh nhận diện và đoàn tụ. Chỉ đến khi gạt bỏ được mọi nghi ngờ, nhận ra đích thực chồng mình, Pelelop mới thể hiện tình cảm của nàng bằng những hành động yêu thương "chạy ngay lại, nước mắt chan hoà, ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng". Một loạt các động từ được Hômerơ sử dụng để diễn tả niềm vui vô bờ, sự xúc động và niềm hạnh phúc tột độ của nàng trong giây phút gặp gỡ, đoàn tụ sau hai muơi năm dài mong ngóng.Đó là minh chứng rõ ràng nhất, không phải như lời Telemac, Pelelop không hề tàn nhẫn và độc ác mà là một người vợ, một người mẹ hết mực yêu thương, thủy chung son sắt.
Hình ảnh so sánh cuối đoạn trích đã cho thấy rõ điều đó. Tác giả đã hữu hình hoá tâm trạng của Pelelop: "Dịu hiền thay mặt đất, khi nó hiện lên trước mặt những người đi biển bị Podeidông đánh tan thuyền trong sóng cả và gió to, họ bơi, nhưng rất ít người thoát khỏi biển khơi trắng xóa mà vào đến bờ, mình đầy bọt nước, những người sống sót mừng rỡ bước lên trên đất liền mong đợi, Pênêlop cũng vậy, được gặp lại chồng nàng sung sướng biết bao". Hình ảnh so sánh giàu hình tượng, lãng mạn và hoành tráng gắn với tư duy của người Hi Lap luôn hướng ra đại dương mênh mông. Và cũng không hình ảnh nào diễn tả thấm thía hơn hình ảnh đó về tâm trạng vui mừng, niềm hạnh phúc tột độ của nàng Pelelop trong cảnh đoàn tụ với người chồng trí xảo sau sự dồn nén cảm xúc, sự đợi chờ thuỷ chung trong suốt hai mươi năm như thế.
Có thể nói nhân vật Pelelop trong bộ sử thi hoành tráng của Hi Lap đã hoàn toàn chinh phục người đọc bằng sự thận trọng, trí tuệ sáng suốt và đặc biệt là tấm lòng chan chứa yêu thương. Thận trọng chính là thước đo trí tuệ, phẩm giá,đức hạnh của nàng.Đây là nghệ thuật phổ biến của sử thi Hi Lạp, luôn luôn định danh nhân vật bằng một đặc điểm nào đó. Tác giả Homerơ đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật Pelelop bằng cách xây dựng đối thoại và miêu tả tinh tế tâm trạng nhân vật bằng ngôn từ giàu hình ảnh với nghệ thuật so sánh độc đáo cuối đoạn trích.Đặc biệt tác giả đã đặt nhân vật vào tình huống thử thách, từ đó khắc họa vẻ đẹp tâm hồn nhân vật. Khi Pelelop xuống gặp người hành khất, tâm trạng nàng vô cùng phân vân, bối rối và kinh ngạc vì người hành khất hôm trước, người giết bọn cầu hôn hôm nay là một. Nhưng khó xử hơn, người đó còn là chồng nàng theo lời nhũ mẫu báo tin. Tình huống thử thách gay cấn đòi hỏi phải có cách ứng xử đúng đắn, phù hợp để vừa giữ nhân cách, vừa giữ hạnh phúc vợ chồng nếu như người đó thực sự là Uylitxơ. Nó khiến người đọc háo hức, chờ đợi một Pelelop thông minh và đầy thận trọng. Và kết quả là màn đoàn viên đẫm nước mắt, đong đầy yêu thương. Giọt nước mắt hạnh phúc của sự chờ đợi mòn mỏi hai mươi năm đã vỡ oà ra khi hai vợ chồng nàng nhận ra nhau.
Vẻ đẹp Penelop là biểu tượng cho người phụ nữ Hilạp với vẻ đẹp kiên trinh, trí tuệ và sự thuỷ chung sâu nặng. Penelop là người phụ nữ Hi Lạp điển hình với hai hình ảnh đã trở thành huyền thoại trong lịch sử sử thi của đất nước nổi tiếng với các vị thần: Tấm khăn dệt dở và chiếc giường cưới độc đáo. Đó là hình ảnh biểu trưng luôn luôn được nhắc đến cùng phẩm chất chung thuỷ son sắt của Pênêlôp nói riêng và người phụ nữ Hi Lạp nói chung.
Thông qua hình tượng Pênêlôp, đoạn trích không chỉ dừng lại ở sự ngợi ca vẻ đẹp nàng Penelop mà còn phần nào phản ánh tính chất xã hội phức tạp của thời đại Hi lạp bấy giờ: nguy hiểm luôn rình rập, đe doạ con người, đặc biệt là người phụ nữ. Vì thế họ luôn thận trọng, nhưng nhờ đó mà sự tài trí và vẻ đẹp tâm hồn của họ càng được bộc lộ rõ ràng, sâu sắc. Dù ở bất kì thời đại nào, dù là bao nhiêu thế kỉ trước hay hàng ngàn năm sau, thì phẩm chất người phụ nữ vẫn luôn được trân trọng. Lòng chung thuỷ đã trở thành "đặc trưng riêng" của người phụ nữ. Họ xứng đáng được hưởng hạnh phúc, được thoả khao khát yêu thương.
Trước vẻ đẹp của hình tượng Pênêlôp, suy nghĩ về hành trình trở về hạnh phúc của nàng và Uylitxơ kéo dài suốt hai mươi năm với bao nhiêu thử thách, ta chợt nhận ra rằng: Tình yêu chân thật, tình nghĩa vợ chồng dẫu có muôn trùng sóng gió, ngàn vạn sự cách xa vẫn tìm thấy nhau. Giá trị của hạnh phúc là vô tận!
